اقدامات مدیریتی در رابطه با کنترل بو در جایگاههای دامی بسته

بوی ناشی از جایگاههای دامی بسته باعث ایجاد مشکل برای همسایگان و افراد بومی موجود در محل می شود . غالبا این مشکلات منجر به شکایت از سوی افراد و مراجعه به افراد متخصص برای جلوگیری از گسترش جایگاههای دامی بسته می شود . کاهش مشکلات مربوط به بو به مقیاس دقیقی برای اندازه گیری خصوصیات بو و انتشار آن در محیط و شناختن روشهای تولید کننده بو و فن آوریهای اقتصادی برای کاهش انتشار بو نیاز دارد . معمولا میزان غلظت بو را با استفاده از یک استاندارد اروپایی بنام الفا کتومتری اندازه می گیرند. مزیت روش الفا کتومتری ارتباط مستقیم با بو واستفاده زیاد از حساسیت انسان نسبت به بو می باشد . غلظت بو تحت عنوان تعداد واحد های بو در هر متر مکعب از فضا تعریف نموده اند . واحد های بو تحت عنوان مقداریا توده ایی از عوامل تولید کننده بو در یک متر مکعب از فضا با تشخیص غلظت بو تعریف می شود . اسکنتومتر دستگاهی است که در سال 1950 ساخته شد .این وسیله در دست جای می گیرد و غالبا برای اندازه گیری مقادیر بوی موجود در محیط بکار می رود . اما این دستگاه وسیله ای با دقت زیاد نیست .

بو مقیاس دیگری برای ارزیابی مقدار بوست . این مقیاس بواسطه مقایسه یک نمونه از بو در غلظت بالای آستانه تشخیص باشد تا یک مجموعه از غلضتهای شناخته شده از بو در محیط بدست می آید . درجه لذت به عنوان مقیاسی برای ارزیابی احساس لذت یا تنفر از بو فرض شده است . این درجه بطور شاخص با استفاده از یک مقیاس که محدوده آن از 10 - (بوی نا مطلوب) تا 10 + که (بوی مطلوب) است سنجیده می شود. امتیاز مربوط به بوی خنثی صفر در نظر گرفته شده است .میزان تنفر از بو به قدرت بو ، میزان گسترش بو از منبع و در جریان هوا ، درجه لذت از بو و فراوانی وتداوم بو بستگی دارد . یوی ناشی از مزارع پرورش دام از 3 منبع سرچشمه می گیرد. این منابع شامل محل ذخیره مدفوع ، جایگاه دام و استفاده از کود دام در زمین می باشد . زمین جایی است که در آنجا تجزیه میکروبی ضایعات آلی انجام می شود . روشهای متعددی برای به حداقل رساندن میزان گسترش بو از مزارع پرورش دام موجود می باشد. به نظر می رسد که ساخت مناسب جایگاههای موجود در مزرعه و رعایت بهداشت و برنامه های مربوط به تغیر و نگهداری جایگاهها به میزان قابل توجهی برای کاهش بوی نامطلوب موثر می باشد . پاکیزه نگهداشتن جایگاه به صورت مداوم و جابجایی مدفوع از جایگاه و دفع سریع دامهای تلف شده باعث کاهش بو می شود . تنظیم دقیق جیره ها می تواند باعث کاهش دفع نیتروژن و دیگر مواد مغذی شود .جیره های خاصی باعث کاهش بوی نا مطلوب مدفوع می شود . اگر چه کار آیی آنها به خوبی ثابت نشده است . بوی مدفوع جامد از مدفوع مایع کمتر است ، زیرا مدفوع جامد رطوبت کمتری دارد و فعالیتهای میکروبی در آن کم است . بنابر این روشهایی وجود دارد که بوسیله آنها بوی نامطلوب مدفوع کاهش یابد ، بطور مثال استفاده از متهای متحرک در ارتفاع مناسب در جایگاههایی که دام در آن زیاد دراز می کشد در کاهش بو موثر است . دستگاههای تهویه که باعث افزایش مناسب کاهش بوی مدفوع در جایگاه می شود. استفاده از روشهای مربوط به دفع مدفوع خشک بجای مدفوع مایع باعث تمیزی وخشکی بستر می شود.
اقدامات مربوط به هوای خروجی از جایگاه
یکی از فنون بسیار موثر در مورد کاهش بوی نامطلوب درجایگاه دامی که بصورت مکانیکی تهویه شده است ، استفاده از صافیهای بیولوژیکی می باشد . در این صافیها از موجودات ذره بینی برای بی اثر نمودن گازهای آلوده کننده استفاده می شود . این صافیها بوی نامطلوب را تا حدود 50 الی 90 درصد کاهش می دهند و بهمراه آن میزان گازهایی نظیر آمونیاک ، سولفید هیدروژن و گرد و خاک را کم می کنند . استفاده از آنها در کشورهای شمال اروپا افزایش یافته و در آمریکا نیز از آنها استفاده می شود . فنهای موجود بایستی جای خود را به دستگاههای تهویه با فشار زیاد بدهند.در صورتیکه فنها در جای مناسب خود قرار نگرفته اند و نمی توانند هوای آلوده را به طرف صافیهای بیولوزیکی هدایت کنند در این حالت استفاده از کانالها برای جلوگیری از هزینه ها لازم می باشد . در صافیهای بیولوژیکی موجود در جایگاه دام جهت کاهش هزینه بایستی از مواد موجود در مزرعه نظیر کود آلی ، خاک و خرده چوب استفاده شود . این مواد جهت حفظ منافذ و جلوگیری از بسته آنها واشباع 25 سانتیمتر است در / شدن از نیترات بایستی بصورت مداوم تعویض شوند . مدت زمان لازم برای جریان هوا در هنگامیکه ضخامت این مواد 4 حدود 5 ثانیه میباشد و سرعت جریان هوا بایستی در حدود 20 فوت مکعب در هر فوت باشد . مقدار رطوبت موجود در این مواد بایستی در حدود 50 درصد باشد. استفاده از برنامه های کنترل جوندگان و پوشش گیاهی لازم می باشد . دستگاههای تصفیه کننده آبی جهت کنترل بوی ناشی از مواد در صنایع استفاده می شوند ، اما این دستگاهها به مقدار زیادی آب نیاز دارند و از نظر اقتصادی استفاده از آنها برای بهبود وضعیت هوای خروجی اقتصادی نیست . همچنین به دلیل جریان هوا به مقدار زیاد و کمی غلظت آلودگی در هوای خروجی ازجایگاههای دامی ، ضد عفونی کردن هوا یا ازن ،تجزیه اتمها ، استفاده از صافیهای خشک ، روغنهای لازم و تغیرات سریع از لحاظ اقتصادی مناسب نیست .
انبارهای باز ذخیره مدفوع و حوضچه های ذخیره آن
یک روش موثردرجلوگیری ازگسترش بوی نامناسب ناشی ازاین انبارهاوواکنشهای غیرهوازی موجود در این حوضچه ها استفاده از سرپوش
است معمولا این سرپوشها قابل نفوذ هستند وازمواد با ضخامتهای مختلف تشکیل شده اند. این سرپوشها از طریق بیولوژیکی بسیاری از ترکیبات دارای بو را قبل از آنکه بوی آنها در محیط انتشار یابد به دی اکسیدکربن و آب تبدیل می کنند.همچنین این سرپوشها انتشاربواز طریق کاهش تلاطم درسطح مایعات و سرعت حرکت باد بر سطح مایعات کم است و این در حالی است که سرپوشهایی که قسمتهای آن بر روی زمین قرار می گیرند عمر زیادتری دارند.
لوله هاومخازن مربوط به ذخیره مدفوع را می توان بوسیله سرپوشهایی با وزن کم پوشاند، طرحها و راهکارهای مدیریتی دیگری برای کاهش واکنشهای بی هوازی درحوضچه های بو وجود دارد که می توان میزان پر نمودن این حوضچه ها را کاهش داد . سطح حوضچه ها را می توان در معرض هوا قرارداد و یا می توان درختانی که جذب کننده بو هستند را دراطراف حوضچه ها کاشت. این امر می تواند در تخلیه حوضچه ها به دفعات زیاد و با تخلیه آن به صورت یکسان و ترجیحا متناوب موثر باشد . سطح حوضچه ها را می توان کاهش داد اما عمق آنها در افزایش
و جداسازی مواد جامد از مسیر حرکت دیگر مواد دفعی می تواند باعث کاهش میزان تخلیه حوضچه ها شود .تغییرات شیمیایی نظیر اضافه نمودن افزودنیها به مدفوع به مقدار قابل توجهی بوی آن را کم نمی کند. ممکن است این امر به دلیل عدم مخلوط شدن افزودنیها با مواد دفعی درهنگام افزودن آنها به چاله های راکد موجود درزیرجایگاه باشد. دلیل دیگرآن این است که مقدار موثر افزودنیها ممکن است به طور کارآمدی فعالیت ننمایند که از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست.
بهاربند در جایگاه دام
عامل موثر در انتشار بوی نامطبوب از بهاربند میزان رطوبت این قسمت یا سطح جایگاه می باشد. مهمترین واساسی ترین اقدامات برای کنترل بوشامل جلوگیری از انجام واکنشهای بی هوازی بواسطه الف) خشک نگه داشتن مدفوع و دیگر مواد آلی ب) قراردادن انبارها و مکانهای جمع آوری مدفوع و مواد زائد در معرض اکسیژن نه سختی وصاف بودن جایگاه دام و عدم وجود مواد زائد غیر فشرده در آن می باشد. آب راکد عامل اصلی انتشار بوی شدید و نامطلوب است . جایگاههای دامی که درخارج از آن آب با سرعت جریان می یابد بوی نامطلوب کمی تولید می کنند. تا حد امکان ازذخیره مواد دفعی به مدت طولانی خودداری شود. به منظورجلوگیری از ایجاد گرمای زیاد درهنگام مصرف آنها در زمین وهمچنین به دلیل آنکه ذخیره مدفوع بصورت اولیه که می تواندباعث تولید بوی نامطلوب شدید شودپس مدفوع بایستی بصورت خشک و با رطوبت کم ( کمتر از 45 %) نگه داشته شود.
بهبود بوی مدفوع از طریق بیولوژیکی
روشهای بیولوژیکی می تواند باعث سرعت تجزیه مدفوع شوند و بطور قابل توجهی بوی آنرا کاهش می دهند. ازآنجاییکه بسیاری از موجودات ذره بینی که در محیط فاقد اکسیژن فعالیت می کنند (شرایط غیر هوازی) باعث ایجاد موادی با بوی نامطلوب می شوند پس در محیطی که دارای اکسیژن میباشد گروهی دیگر از موجودات ذره بینی فعالیت می کنند که محصولاتی با بوی کم تولید می کنند. پس استفاده از روشهای هوازی برای کاهش بوی مدفوع عملی امکان پذیر است . به هر حال این روندهای بیولوژیکی به دلیل بالا بودن مخارج اجرا و نگه داری بطور وسیعی مورد استفاده قرار نگرفته اند. ازمعایب این روش، هزینه زیاد انرژی ، تولید محصولات بیولوژیکی ، آزاد سازی آمونیاک از بودرزمان کمی واکنشهای هوازی است و یا ممکن است این واکنشها بصورت متناوب انجام شود/ به دلیل بالا بودن هزینه انرژی مربوط به ایجاد محیط مناسب برای واکنشهای هوازی دربرخی ازمواقع ازواکنشهای هوازی به مقدارکمی برای کنترل بو استفاده می شود. در صورتیکه تمامی مراحل مربوط به کمپوست نمودن مواد دفعی جامد یا نیمه جامد به نحو درستی انجام شود این روش میتواندبوی مدفوع را به مقدار قابل توجهی کم نماید. همچنین این روش در کاهش حجم مواد دفعی ، تثبیت مواد غذایی و از بین بردن عوامل بیماری زا و بذر گیاهان هرز موثر است. کمپوست نمودن مواد دفعی، به تامین اکسیژن ، رطوبت مناسب ومخلوط نمودن موادی که نسبت خاصی ازکربن به نیتروژن را تامین می کنند نیازدارد. موجودات غیرهوازی درمحیط های اخذاکسیژن باعث مطلوب شدن تجزیه باکتریایی درحرارت میشوند سپس موادتولیدی با یکدیگرترکیب می شوندو گازهای بیولوژیکی می توانند به عنوان سوخت در موتورها و یا ژنراتورها بکار روند و برق و حرارت تولید کنند.
ضایعات ناشی ازفعالیت این موجدات ذره بینی درهنگام حفظ مواد مغذی نسبتا بوی کمی دارند.هزینه اولیه و احتیاجات مدیریتی این روش دو عامل اصلی برای عدم استفاده از این روش در سطح وسیع از دامپروریها می باشد.
استفاده از مواد دفعی در زمین
مقدارقابل توجهی ازبوی ناشی ازمدفوع در هنگام استفاده ازآن در زمین انتشارمی یابد اما مقدار بو به سطح زمین (علفزار در مقابل زمین خشک)،مقدار مصرف ، روش استفاده ، شرایط آب و هوایی، میزان احتمالی بوی ناشی از مدفوع مصرفی، بستگی دارد. استفاده سریع و یا جا دادن سریع آن در خاک دارای اهمیت است زیرا بوی مدفوع سه ساعت بعد از مصرف درخاک انتشار می یابد.زمان استفاده ازمدفوع در زمین به زمان فعالیت افراد موجود در محل و شرایط آب وهوایی بستگی داردوبایستی برای به حداقل رساندن بوی نامطلوب درمحیط ، زمان مصرف را با این دو عامل تنظیم نمود.اصلاح وضعیت مدفوع قبل از استفاده از آن در زمین راهکار دیگری برای کاهش بو می باشد.
نکات اجرایی
موثرترین راه به حداقل رساندن بوی نامطلوب در محیط حفظ فاصله مناسب با دامداریها می باشد. شدت بو با فاصله کم می شود. بایستی به جهت بادهای غالب در منطقه برای جلوگیری از گسترش بو توجه نمود. پرورش دهندگان بایستی از روشهای تعدیل بوی ناشی از دامداری آگاهی یابند.

مهندس مهدی پاک طینت