بیماریهای شایع اسب

بیماریهای اسب  بر اساس عوامل بیماریزا به گروه های: ویروسی، میکروبی، قارچی و انگلی تقسیم بندی می شوند که در زیر به خلاصه ای از مهمترین بیماریهای مذکور اشاره شده است.

بیماریهای ویروسی

بیماری هاری در اسب Rabies

بیماری هاری یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های واگیر و مشترک بین انسان و کلیه حیوانات پستاندار می‌باشد. عامل بیماری ویروس می‌باشد که در کلیه حیوانات خونگرم ایجاد بیماری کشنده می‌نماید. سگ و گربه بیشتر از سایر حیوانات نسبت به بیماری هاری حساس می‌باشند. ویروس عامل بیماری در بزاق فراوان بوده و گاز گرفتن توسط حیوانات هار عادی‌ترین راه انتقال بیماری به انسان و سایر دام‌ها می‌باشد. ویروس این بیماری تمایل به دستگاه عصبی دارد و جراحاتی در این بافت ایجاد می‌کند.

علائم بیماری :

اولین نشانه بیماری وجود خارش در محل گازگرفتگی است. اسب بیمار مضطرب بوده غذا نمی‌خورد و مرتب محل گزش را با دندان خود می‌کند، به پرستار و افرادی که به او نزدیک می‌شوند حمله می‌کند و اگر فرار نکنند آنها را به‌شدت گاز می‌گیرد. به‌تدریج نشانه‌های فلجی در عضلات گلوی دام ظاهر شده و حیوان با وجود تشنگی مفرط نمی‌تواند آب بخورد. فلجی کم‌کم به پاها رسیده، حیوان به زمین می‌خورد و در مدت کوتاهی تلف می‌شود.

آبله اسب Horse pox

آبله اسب قابل سرایت به انسان و گاو می‌باشد. نشانی‌های بیماری در اسب عبارت از وجود جراحات و دانه‌هائی در سطح داخلی دهان، زیر زبان، لثه‌ها و لب می‌باشد. دانه‌ها کم‌کم چرکی شده و حیوان دچار تب می‌شود. بزاق از گوشه دهان جاری شده و میل به غذا ندارد. جراحات به‌تدریج وسعت یافته و به مخاط بینی نیز سرایت می‌کند. کرّه اسب‌ها به بیماری حساس‌تر بوده و گاهی تلف می‌گردند. در صورتی‌که دانه‌های آبله در روی پاهای حیوان ظاهر شود اندکی لنگش ایجاد کرده کم‌کم دانه‌ها چرکی شده و روی آنها را دلمه خشک می‌پوشاند و حال حیوان بهبود می‌یابد.

آنسفالیت ویروسی اسب The Infectious Equine Encephalitis

آنسفالیت ویروسی از بیماری‌های عفونی است که اسب‌ها را مبتلا ساخته و موجب ابتلاء انسان نیز می‌شود. آنسفالیت ویروسی دارای انواع مختلف بوده و از آن جمله آنسفالیت ویروسی ونزوئلائی می‌باشد. نشانی‌های بیماری در اسب اختلال در شناسائی، عوارض عصبی، عدم تعادل، تب و فلجی می‌باشد. دفع مدفوع و ادرار مشکل شده حیوان دایره راه می‌رود و کم‌کم فلجی ظاهر می‌شود و حیوان زمین‌گیر و در مدت ۲ تا ۴ روز تلف می‌گردد. تعدادی از اسب‌هائی که فلج نمی‌شوند زنده می‌مانند. ناقل اصلی بیماری پشه‌‌ها می‌باشند ولی انتقال از اسب به اسب نیز امکان‌پذیر است. آنسفالیت ویروسی شرقی و غربی و آنسفالیت ژاپنی نیز وجود دارد که کمتر اسب را مبتلا می‌سازد. آنسفالیت ژاپنی در حقیقت یک بیماری انسانی است که در بیشتر موارد انسان عفونت را به حیوانات منتقل می‌سازد.

آنفلوانزای ویروسی اسب Equine Viral Influenza

آنفلوانزای اسب بیماری مسری بوده که در شرایط طبیعی تک‌سمی‌ها بیشتر به آن مبتلا می‌شوند. در نقاطی که تعداد زیادی اسب در مجاورت هم قرار گیرند بیماری به‌سرعت در بین آنها اشاعه می‌یابد. اسب‌های جوان به بیماری حساس‌تر می‌باشند و زمانی‌که بیماری شیوع پیدا کند اسب‌های مسن نیز به آن مبتلا می‌شوند.

علائم بیماری:

عبارت است از تب شدید، بی‌اشتهائی، ریزش اشک، هجوم‌الدم بافت چشم و ریزش از بینی. در بعضی از موارد ذات‌الریه و کور شدن چشم نیز دیده می‌شود که در این‌صورت منجر به مرگ حیوان می‌شود. امکان وجود یرقان و نفریت نیز در اسب گزارش شده است. بیماری از طریق ترشحات بینی، عطسه یا سرفه به خارج پخش و سبب ابتلاء سایر اسب‌ها و دیگر موجودات مهره‌دار و از جمله انسان می‌گردد.

تورم دهان طاولی Vesicular Stomatitis  

این بیماری قابل سرایت به اسب، گاو، خوک و انسان می‌باشد. دوره کمون بیماری ۱ تا ۳ روز است علائم بیماری تب و افزایش بزاق در هنگام غذا خوردن است که به‌تدریج دانه‌هائی در سطح زبان و روی لب‌ها ظاهر می‌شود. دانه‌ها طی ۴۸ ساعت پاره شده و تمام سطح زبان و لب‌ها را فرا می‌گیرد و حیوان از خوراک می‌افتد. ویروس عامل بیماری از طریق ترشحات آلوده حیوان و گاهی از طریق حشرات انتقال می‌یابد. بیماری معمولاً خطرناک نیست و دام‌های مبتلا به‌زودی بهبود حاصل می‌کنند.

بیماریهای میکروبی

بیماری مشمشه Glanders

مشمشه یکی از قدیمیترین و خطرناکترین بیماریهای تکسمی ها به خصوص اسب بوده و در ردیف بیماریهای مشترک بین انسان و دام نیز قرار دارد. عامل بیماری پزودوموناس مالئی است. چنانچه اسبی مبتلا به بیماری مشمشه شود بهراحتی باکتری عامل بیماری را از طریق ترشحات خود به خارج دفع و سایر حیوانات حساس و انسان را مبتلا می سازد. میکروب مشمشه از راه تنفس و خراشها و زخمهای جلدی قابل سرایت است.

علائم بیماری:

 در فرم حاد عبارت از تب شدید، کاهش اشتها، سرفه، ریزش زردرنگ از بینی و ایجاد التهاب در بعضی از نقاط بدن و تورم طناب لنفاتیک میباشد. فرم مزمن بیماری ممکن است با اختلالات ریوی و یا بدون عوارض مشخص دیده شود.

بیماری کزاز Tetanus

کزاز از بیماریهای حاد و عفونی انسان و دام میباشد و با تأثیر زهرابه باکتری در روی سلسله اعصاب مشخص می شود. باکتری عامل بیماری (کلستریدیوم تتانی) از راه خراش و زخمهای جلدی وارد بدن می شود و در بافتهای مجروح رشد کرده و تولید زهرابه می نماید. تمام حیوانات به بیماری کزار مبتلا می شوند ولی تکسمی ها بیشتر از سایر حیوانات به بیماری حساس هستند.

علائم بیماری:

با سفت شدن عضلات شروع و درجه حرارت بدن به سرعت بالا می رود و گاهی به ۴۲ تا ۴۳ درجه می رسد. حیوان در اثر انقباض عضلات گردن از خوراک می افتد. گوشها راست و تمام بدن خشک و حالت صلابت به خود می گیرد(اسب چوبی) . بزاق زیادی از دهان حیوان جاری می شود و ادرار و مدفوع حبس می گردد. پلک سوم بیرون آمده و روی قسمتی از چشم را می پوشاند. در شکل حاد بیماری حیوان در مدت کوتاهی دچار انقباضات شدید و عضلانی و قطع حرکات تنفسی شده و به زودی تلف می گردد. حیوانات بیمار میکروب را به وسیله مدفوع خود به خارج پراکنده و به راحتی بستر و لوازم خود را آلوده می سازند. انسانهائی که در تماس با حیوان بیمار و ابزار و وسایل او هستند از راه خراشهای جلدی در معرض آلودگی قرار می گیرند.

بیماری سیاه زخم (شاربن) Anthrax

سیاه زخم یا شاربن از زمانهای قدیم در بیشتر نقاط دنیا وجود داشته و مشترک بین انسان و حیوانات علفخوار می باشد. عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس است. اسب نسبت به بیماری حساس بوده و از طریق زخمها و خراشهای جلدی و یا بلع میکروب     (از طریق خراشهای موجود در دهان) و یا در اثر نیش حشرات آلوده به بیماری مبتلا     می شود.

 علائم بیماری:

در حیوان گاهی به حدی شدید است که با سایر بیماری ها مثل پیچ خوردگی روده اشتباه می شود. در این حالت ادرار و مدفوع خونی بوده و کف همراه با خون از دهان و بینی جاری می شود و حیوان در مدت ۳ تا ۶ روز تلف می گردد. در کالبدگشائی طحال حیوان بزرگ و رگها پرخون و سیاه می باشد. در صورتی که بیماری از طریق نیش حشرات وارد بدن شود تب، تنگی نفس و دلدرد در حیوان دیده می شود. اورام گرم در ناحیه گلو و جلوشانه ظاهر و به تدریج به حجم آنها اضافه می گردد. انسان در اثر تماس با دام مبتلا و با لاشه آن از طریق خراشهای جلدی و مخاطی بیمار می گردد. شاربن روده ای در انسان با مصرف گوشت و اعضاء آلوده حیوان بیمار حادث می شود. شاربن ریوی نیز در انسان وجود داشته که در این شکل راه ورود باکتری دستگاه تنفس است . چنانچه لاشه حیوانات شاربنی در زمین پراکنده شود ،خاک آن نواحی تا مدتها حاوی هاگ باکتری بوده و در انتقال بیماری نقش دارد. به همین دلیل توصیه می شود لاشه حیوانات شاربنی حتماً باید در عمق زیاد و همراه با چند لایه آهک دفن شود.

بروسلوز Brucellosis

بروسلوز یکی دیگر از بیماری های مشترک بین انسان و دام می باشد که اسب نیز گرفتار آن می شود. به خصوص در نقاطی که اسب در مجاورت با گاوها زندگی کند. باکتری عامل بروسلوز در اسب معمولاً بروسلا آبورتوس بوده، و گاهی نیز بروسلا سوئیس و ملی تنسیس در ایجاد بیماری در اسب نقش دارد .

  علائم بیماری:

 زخمهای پوستی خصوصا زخم جدوگاه و گاهی لنگش در حیوان دیده می شود. میکروب در کپسول سینویال مفاصل مخصوصاً در ناحیه مهره های پشت و گردن و غدد پستانی جایگزین شده و سپس کپسول بزرگ و گرم و دردناک و سفت می شود و پس از چند روز سرباز کرده و مایع ژلاتینی از آنها خارج می گردد. سقط جنین در اسب امکانپذیر است ولی نسبت به سایر حیوانات کمتر می باشد. حیوان مبتلا کمتر تلف شده و به تدریج بهبود می یابد و تبدیل به حامل میکروب بروسلا می شود. انتقال بیماری به انسان از طریق تماس با حیوان بیمار و اندام های آلوده و ترشحات بدن او امکان پذیر است.  

بیماری سل Tubercullosis

اسبها کمتر به بیماری سل دچار می شوند ولی چنانچه در مجاورت با گاوهای سلی قرار گیرند بیمار می شوند. اسب مبتلا به سل باکتری را با ترشحات خود به خارج دفع و انسان و سایر دامها را به بیماری آلوده می سازد. جراحات سلی در بدن دام بیشتر در عقده های لنفاوی حلق و مزانتریک و ریه، کبد و طحال دیده می شود. ابتلاء اسبها به مایکوباکتریوم بوویس بیشتر از سایر مایکوباکتریومها می باشد.  

ملیوئیدوزیس یا شبه مشمشه Melioidosis  

عوارض ملیوئیدوزیس در اسب شبیه بیماری مشمشه و گورم می باشد. عامل بیماری پزدوموناس پزو دومالئی می باشد.

 علائم بیماری:

 تب، بی اشتهائی، تنگی نفس، سرفه و گاهی اوقات ترشحات چرکی از بینی. و همچنین ممکن است عوارضی شبیه ذات الریه حاد در دام مشاهده شود. مرگ و میر در این بیماری بسیار نادر است. حیوانات بیمار میکروب را از طریق ترشحات، ادرار و مدفوع خود به خارج دفع نموده و آلودگی محیطی را فراهم می آورند. مخزن طبیعی بیماری آب، خاک و جوندگان وحشی می باشند سرایت بیماری به انسان و سایر حیوانات از طریق فوق صورت می گیرد. سابق بر این تصور می کردند که ملیوئیدوزیس مخصوص مناطق حاره می باشد ولی با جدا شدن چند مورد باکتری عامل بیماری از اسبهای ایران معلوم شد که بیماری فوق فقط مختص مناطق گرمسیر نیست.

سالمونلوز اسب Salmonellosis

در طبیعت گونه های مختلف سالمونلا وجود دارد. یکی از آنها سالمونلا آبورتوس اکوئی می باشد که در مادیان ایجاد بچه اندازی عفونی و در اسبهای نر ورم بیضه و در کرّه اسبها ایجاد سپتی سمی می نماید. دوره کمون بیماری یک تا دو هفته است و سپس علائم بیماری مثل کمی اشتها، بی حالی و تب در حیوان ظاهر می شود. میکروب بیماری پس از ورود به بدن و طی دوره کمون به رحم و از آنجا به جفت رسیده و ایجاد التهاب در جدار جفت نموده و باعث سقط جنین می گردد. سقط معمولاً در ماههای هفتم و یا هشتم آبستنی اتفاق می افتد. درصورتی که جنین ساقط نشود امکان دارد در موقع تولد با وارد شدن میکروب به دهان نوزاد، کرّه اسب نیز دچار سپتی سمی گردد و یا اینکه میکروب در مفاصل حیوان جایگزین شده و تورم مفصل ایجاد نماید. مادیان هائی که تازه سقط نموده اند با ترشحات رحمی خود محیط اطراف و علوفه را آلوده می نماید و سایر اسبها با خوردن علوفه آلوده مبتلا به بیماری می شوند. نرها در هنگام جفتگیری با مادیانهای بیمار دچار ورم بیضه می گردند. سالمونلوز ممکن است در اسبها و کرّه اسبها به صورت عوارض معدی و رودهای بروز نماید. در نقاطی از دنیا که از گوشت اسب استفاده می کنند مسمومیت غذائی در اثر خوردن گوشت آلوده به سالمونلا دیده       می شود. جهت جلوگیری از آلوده شدن سایر دامها، باید بیماران را جدا از سایرین نگهداری و ترشحات و جنین سقط شده را جمع آوری و سوزاند و از اسبهای آلوده برای جفتگیری استفاده ننمود.  

لپتوسپیروز Leptospirosis  

این بیماری در اسب معمولاً با تب شروع می شود و به دنبال آن بی اشتهائی و اسهال های متناوب دیده می شود. در بعضی موارد به شکل یرقان همراه با هموگلوبینوری بوده و نفریت و گاهی سقط جنین نیز اتفاق می افتد. عوارض ثانوی بیماری چشم درد همراه با ریزش اشک و ورم ملتحمه و ترس از نور می باشد که اگر درست درمان نشود حیوان کم کم نابینا می گردد. انسان و حیوانات به خصوص گاو، گوسفند، خوک به بیماری مبتلا    می شوند ولی در اسب بیماری نسبت به سایر حیوانات خفیف تر دیده می شود. حیوانات بیمار از طریق ادرار، جنین سقط شده و ترشحات مهبلی محیط اطراف و آب و علوفه را آلوده ساخته و انسان و سایر حیوانات از طریق زخمها و خراشهای جلدی و مخاطی در تماس با دام بیمار و مواد آلوده بیمار می شوند.  

لیستریوز Listeriosis

 بیماری فوق در انسان و حیوانات خونگرم شایع می  باشد. عامل بیماری لیستریا مونوسیتوژنس بوده و اسب نیز به طور اسپورادیک به آن مبتلا می شود.

 علائم بیماری:

در اسب بیشتر فلجی در فک و عضلات گلو می باشد و گاهی سپتی سمی لیستریائی در کرّه اسبها مشاهده می شود. حیوانات بیمار میکروب را از طریق ادرار، مدفوع ترشحات رحمی و شیر به خارج رفع می کنند.

کورینه باکتریوم پزودوتوبرکولوزیس Corinebacteriom Pseudotubercullosis

بیماری ناشی از این باکتری در اسب به دو شکل اتفاق می افتد. یکی لنفانژیت اولسرایتیو که عفونت در پاهای خلفی حیوان دیده می شود و یا با لنگش همراه بوده، و دیگری تشکیل آبسه بزرگ در ناحیه سینه و پائین شکم می باشد. در اکثر موارد میکروب در عقده های لنفاوی ناحیه محبوس می گردد، ولی در بعضی از موارد بسته به وضعیت و شرایط حیوان از عقده های لنفاوی ناحیه تجاوز نموده به عقده های لنفاوی داخلی می رسد و مرگ اتفاق می افتد. سقط جنین نیز در این بیماری گزارش شده است که گاهی باعث عقیم شدن حیوان می شود. عامل بیماری در ادرار و ترشحات دامهای بیمار وجود دارد و راه اصلی ورود آن به بدن انسان و سایر دامها، زخمها و خراشهای موجود در بدن می باشد. اسبهای جوان کمتر به بیماری دچار می شوند. ولی اسبهای مسن کاملاً به بیماری حساس می باشند.  

کورینه باکتریوم اکوئی Corinebacteriom Equi 

بیماری حاصله مخصوص کرّه اسبهای جوان می باشد و باکتری عامل آن اولین بار از ریه کرّه اسبها جدا شده است .علائم بیماری عبارتند از تب، بی اشتهائی و سرفه، پنومونی که گاهی نیز با اسهال همراه می باشد. میزان مرگ و میر در این بیماری زیاد است . کرّه اسبهای بزرگتر (بالاتر از سه ماه) در مقابل بیماری مقاومتر بوده و کمتر تلف می شوند. باکتری عامل بیماری در خاک دیده می شود و از دستگاه تناسلی اسبهای سالم و بالغ نیز جدا شده است. 

بیماریهای قارچی و انگلی

کوکسیدیوئیدومیکوز Coccidioidomycosis

انسان و حیوانات در اثر استنشاق هاگ این قارچ به نام کوکسیدیوئیدیس ایمیتیس که در زمین رشد می‌کند مبتلا به بیماری می‌شوند. علائم بیماری در اسب عبارت است از لاغری، تب متغیر، خیز در پاها، کم‌خونی و ازدیاد گلبول‌های سفید خون که در بعضی از موارد دل دردهای متناوب نیز وجود دارد. پارگی کبد در بعضی مواقع دیده می‌شوند که به تلف شدن حیوان منجر می‌گردد.

کچلی Ringwrom

کچلی از بیماری‌های قارچی پوستی می‌باشد که این قارچ به بافت‌های پوششی و شاخی و الیاف مو حمله می‌کند. در اسب‌ها بیماری با ایجاد لکه‌های گردی در پوست شروع می‌شود و پس از چند روز موها فاسد شده و می‌ریزند. سطح پوست خاکستری رنگ و شوره‌های ریزی در پوست ظاهر می‌شود. سپس پوسته شده و خارش شدید در حیوان ایجاد می‌کند. در صورتی‌که مراقبت‌های لازم انجام شود پس از مدت ۲۵ تا ۳۰ روز بهبودی حاصل می‌شود. در صورتی‌که محل کچلی در زیر زین و یا تنگ اسب باشد در اثر تحریک، بهبودی به تأخیر می‌افتد و ممکن است به سایر نقاط بدن نیز سرایت کند. بیشتر کچلی‌های انسان از حیوانات سرایت می‌کند، به‌خصوص در نقاط روستائی و جاهائی که تماس نزدیک با اسب و گاو وجود دارد.

لنفانژیت واگیر (مشمشه کاذب) The infectious Lymphangitis

لنفانژیت واگیر از بیماری‌های مزمن اسب بوده که توسط یکی از انواع قارچ‌ها به نام هیستوپلاسما فارسی می‌نوزوم به حیوان سرایت می‌کند. این قارچ از راه خراش‌های پوستی و از طریق لوازم آلوده مثل زین، عرق‌گیر، لوازم تیمار وارد بدن اسب می‌شود. زمانی‌که این قارچ به بافت‌های زیرپوست می‌رسد، قرحه‌هائی در امتداد عروق لنفی به‌وجود می‌آورد این قرحه‌ها کم‌کم ضخیم شده و سرباز می‌کند. جراحات و ورم بیشتر در اطراف مفصل خرگوشی و یا در تمام قسمت‌های پا مشاهده می‌شود، که اغلب بدون درد می‌باشد. این عوارض ممکن است در سایر نقاط بدن و یا مخاط بینی نیز دیده شود که در این‌صورت با بیماری مشمشه قابل اشتباه می‌باشد ولی باید توجه داشت که در این بیماری تست مالئین منفی است. این بیماری قابل سرایت به انسان و گاو می‌باشد.  

هیستوپلاسموز Histoplasmosis  

هیستوپلاسموز از بیماری‌های قارچی قابل انتقال بوده و در اسب ایجاد جراحات غده‌ای می‌نماید . عوارض بیماری در کرّه‌اسب‌ها عبارت از لاغری، تنگی نفس و گاهی یرقان می‌باشد. در انسان علائمی شبیه به علائم بیماری در اسب‌ها دیده می‌شود. عامل بیماری هیستوپلاسماکپسولاتوم است، و ابتلاء معمولاً در اثر اسثنشاق گرد و غبار آلوده صورت می‌گیرد.  

رینو سپوریدیوز Rhinosporidiosis  

عامل این بیماری رینوسپوریدیا سیبری است که ایجاد ناراحتی و جراحات در مخاط بینی، منخرین و گاهی در حنجره، چشم و واژن اسب‌ها می‌نماید. این بیماری قابل اشتباه با بیماری مشمشه، گورم و لنفانژیت می‌باشد. بیماری به انسان قابل سرایت است. 

توکسوپلاسموز Toxoplasmosis

توکسوپلاسموز بیماری واگیر و مشترک بین انسان و کلیه حیوانات می‌باشد. عامل بیماری توکسوپلاسما گوندئی است، که انگل داخل یاخته‌ای بوده و از راه دهان وارد بدن انسان و حیوان شده و ایجاد بیماری می‌نماید. اسب‌های مبتلا به توکسوپلاسموز دارای علائم عصبی، اشکال در حرکت، چرخش به دور خود و گاهی فلجی و کوری می‌باشند. گربه‌ها از جمله مهم‌ترین مخازن این بیماری بوده، و بلع مواد آلوده به مدفوع گربه مهم‌ترین راه دخول این انگل به بدن انسان و سایر حیوانات می‌باشد.

جرب اسب Mange

جرب‌های مختلفی در اسب ایجاد بیماری می‌کنند که مهم‌ترین آنها عبارت هستند از جرب دمودکس اکوئی، جرب سارکوپتیک، جرب پزوروپتیک و جرب کوریوپتیک می‌باشد. جرب پزوروپتیک در اسب ایجاد دلمه‌هائی در قاعده یال و دم کرده، دلمه‌ها کم‌کم بزرگ شده و تولید خارش شدید می‌نماید و حیوان بدن خود را به در و دیوار می‌مالد. گاهی اوقات ممکن است جراحات در قسمت‌های فاقد مو مثل زیر بغل، پستان و بیضه نیز دیده شود. جرب از طریق تماس مستقیم و یا از طریق استفاده مشترک از وسائل مثل زین، عرق‌گیر، افسار و غیره قابل انتقال است. جرب‌های اسب قابل انتقال به انسان می‌باشد.